Donatello en de kunst van Rilievo Schiacciato

• Mei 9, 2024

De afbeelding van een Madonna met kind was een leidmotief of dominant, terugkerend thema in de Italiaanse renaissancekunst tijdens de Quattrocento of de veertiende eeuw. Veel van deze werken zijn gemaakt als privé-devotionele items. Donatello's Madonna of the Clouds is een van de vele halflange Madonna-reliëfs die mogelijk in de collectie van de Medici-familie of een van hun tijdgenoten zijn geweest. Dit werk maakt momenteel deel uit van de Boston Museum of Fine Arts-collectie.

Georgio Vasari, door velen beschouwd als de eerste kunsthistoricus, meldde dat er verschillende halflange Madonna-reliëfs waren gemaakt door Donatello "in het bezit van Lord Duke Cosimo ... erfgenamen van Jacopo Capponi ... Antonio de'Nobili, de penningmeester van zijne Excellentie ... Bartolommeo Gondi, [en] ... Lelio Torelli, eerste auditeur en secretaris van onze heer de hertog, "geloofwaardig in het idee dat dit werk hing in het huis van een van de invloedrijke, rijke families van die tijd. (Vasari, Georgio, The Lives of the Most Excellent Painters, Sculptors and Architects, vertaald door Gaston du C. de Vere; bewerkt, met een inleiding en aantekeningen, door Philip Jacks, New York: Random House, 2006, p. 153 -154)

Totdat Brunelleschi een lineair perspectief creëerde, moest het te snijden materiaal een bepaalde dikte hebben, zodat de figuren op verschillende diepten konden worden gesneden. Het vereiste ook dat alle figuren op de voorgrond stonden. De techniek van rilievo schiacciato ontwikkeld door Donatello en gezien in Madonna of the Clouds had een "fijne gradatie van de oppervlakken die de indruk wekt van een bijna oneindige picturale ruimte." (Wirtz, Rolf C., Donatello, D-50968 Kiln: Konemann Vergagsgesellschaft mbH, Bonner Str 126, 1998, p.6)

Deze techniek met laag reliëf was bijna tweedimensionaal, waardoor de beeldhouwer ruimtelijke effecten kon creëren die vergelijkbaar zijn met die in de schilderkunst. Gecombineerd met het lineaire perspectief van Brunelleschi werden composities geconstrueerd op een tweedimensionaal oppervlak alsof ze driedimensionaal waren, waardoor een geleidelijke recessie ontstond en het gevoel werd dat men in beeld kwam. Donatello's innovaties zorgden voor schetsmatige, voorgestelde en ongedefinieerde achtergrondgravures die een atmosferisch perspectief toevoegden. De persoonlijke devotionele reliëfs, zoals Madonna van de wolken van Donatello, werden gemaakt om boven ooghoogte te worden gezien alsof ze in gebed knielden, voor het perspectief correct te zijn en het reliëf op te vallen.

In zijn Madonna of the Clouds plaatste Donatello figuren in beweging tegen een landschap van wolken met aandacht voor lineair perspectief en verkleining, waardoor de illusie van ruimte en diepte ontstaat. Gebruik makend van de textuur van het marmer om hoogtepunten en schaduwen te creëren in plaats van over te snijden, creëerde Donatello een suggestie van sfeer.

De opleiding van Donatello als goudsmid is duidelijk in dit werk. Hij sneed het marmer zoals iemand een camee zou snijden, met hetzelfde lage reliëf. Hij hield zich minder bezig met contrasten in wolken en meer met het mengen van vormen, het afronden van lijnen en ingetogen gebaren. In Vasari's Vite noemt hij Donatello als een van de "eerste en meest enthousiaste renaissancekunstenaars die inspiratie putten uit oude werken." (Bennett, Bonnie A. & Wilkins, David G., Donatello, Mount Kisco, New York: Moyer bell limited 1984, pp. 168-170) Het gezicht van de Madonna werd gemodelleerd naar de vrouwelijke figuur van een Romeinse, eerste eeuw AD marmeren kop in de Uffizi in Florence, mogelijk oorspronkelijk uit de Medici-collecties.

Donatello's innovatie in reliëfsnijden met behulp van de rilievo schiacciato-techniek werd niet door veel beeldhouwers geprobeerd omdat het enorm moeilijk was. Het marmer, eenmaal gesneden, moest een afgewerkt werk zijn, omdat het moeilijk of niet onmogelijk was om fouten in het snijwerk te corrigeren. Kan niet worden gepolijst, tenzij sommige details in het snijwerk worden weggewreven, het marmeren oppervlak was ruw. Hierdoor kon de structuur van het marmer zelf licht absorberen en reflecteren.

Deel twee: de iconografie van en invloeden op de creatie van Madonna of the Clouds.